NİĞDELİLERİN DÜNYADAKİ TEK ORTAK SESİ...

Bor İlçesi

Bor ilçesi, Niğde ilinin tarihi sürecindeki en önemli ayrıntıları günümüze değin taşıyan merkezdir. Doğal güzellikleri ile binlerce yıldır yaşanan Bor(Borıç) Anadolu bölgesinin güneyinde yer alır. Kuzeydoğuda; Niğde Merkez, kuzeyde; Altunhisar, Aksaray; batıda Ereğli, Karapınar, güneyde Ulukışla; doğuda Çamardı ilçeleri ile çevrilidir. Yüzölçümü 1354 kilometre karedir ve Niğde ilimize bağlıdır.
2000 yılı nüfus sayımına göre toplam 63.020 kişi yaşamaktadır. Nüfusun 29.804'ü İlçe merkezi, 33.216'sı kasaba ve köylerdedir. Merkezden sonra en büyük ilçedir. Niğde'ye 13 km uzaklıktadır.

Hasandağı, Melendiz Dağ ve Toroslar'ın çevrelediği Bor, doğuya doğru uzanan bir yayla, güneye ve batıya doğru genişleyip uzayan bir ova konumundadır.

Hasandağı güneyindeki Okçudağı eteklerinden Emen Ovasına doğru uzanır. Emen Ovası alüvyonludur. Bahçeli, Altunhisar, Kemerhisar, Kızılca, Emen, Narazan, Badak, Çömlekçi ova alanı içindedir.

Bor ilçe merkezi tarihi ile ilgili bilgiler sınırlıdır ancak Bor'a bağlı ve yakın kasabalarda daha detaylı tarihi bilgilere erişilmiştir.

Bor'da Kale cami bulunduğu yerde geçmişte Kale olduğu ve ilçe ilk olarak bu yerde kurulduğu söylenir ancak kale kalıntıları kalmamıştır. Bor ilçe merkezinde yer alan tarihi camiler, evler, kiliseler yanında Kemerhisar su kemerleri, Roma Hamamı, Dikilitaş, Bahçeli Köşk Höyük kazı alanı, Roma Havuzu, İftiyan Yediodalar, Gökbez, Çukurkuyu su sarnıçları ve batık kent ile Bor'da yer altı mağaraları bölgedeki tarihi dokuyu anlatan önemli bulgulardır.

Bor yapı olarak vadiyi andıran bir yerde oluşması ve çevrede ki çok sayıda mağara çok eski tarihlerde bu alanlar da da yaşamın varlığının habercisidir. Bor ilçe sınırları içinde yapılan araştırmalarda Hititliler, Geç Hitit Krallığı, Frigler, Kimmerler, Medler, Persler, Romalılar, dönemine ait çok sayıda esere erişilmiştir

Bölgede Tarih ile ilgili ilk bulgular Neolitik dönemde (M.Ö. 725-5500) Bahçeli'de Köşk Höyükten ve Pınarbaşı höyüğünden çıkarılan eserlerdir. (M.Ö. 5500-3000) Kalkolitik Çağa ait Niğde Müzesinde sergilenen eserlerde Geç Neolitik ve Erken Kalkolitik çağları kapsar ki bunlarda Köşk Höyük'te çıkarılmıştır.

(M.Ö. 2000-700) yıllarını kapsayan Eski Tunç Çağlarında Hitit döneminde bölgede yaşam olduğu devredir. Geç Hitit Şehir Devletlerinden Tabal Krallığı içinde kalan Niğde'nin önemli merkezi Tiyana'dır. Hellenistik dönemde (M.Ö. 330-30) Büyük İskender'in komutanlarından Eumenis'in kurduğu Bergama krallığına dahil olmuştur.

(M.Ö. 30 M.S. 395) yıllarında kapsayan Roma dönemi Tiyana'nın geliştiği evredir.(M.S. 395) yılında Anadolu Bizans egemenliğine giren yörede M.S. 600 yıllarından itibaren Sasani ve Pers sonrası Arap istilasına uğramıştır. 931 yılında Arap istilası ile büyük ölçüde harap olan bölgemiz 1071 yılında Malazgirt Savaşı ile Anadolu'ya gelen Türkler fethetmiş ve 1170'lerden sonra Türk egemenliği gerçekleşmiştir.

Anadolu Selçuklularının 1243 yılında Kösedağ Savaşı ile yenilmesi sonrası Moğollar'ın, 1308 yılında bölgeyi yağmalayıp yakıp yıktığı bilinmektedir. Moğol beyliklerinden İlhanlıların egemenliğine giren Niğde bölgesinde İlhanlı Valisi Eretna Beyliğini kurar. 1357 yılında Karamanoğulları bölgede egemendir.

Niğde bölgesi, 1468 yılında Osmanlıların eline geçer, ancak tam olarak 1471 yılında İshak Paşa ile Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlıların egemenliği başlamıştır.

Bor'da, Şehzade Mustafa veya Osman'ın da öldüğü değişik kaynaklarda rivayettir.
Osmanlı döneminde Niğde'nin kasabası olan Bor, 1923 yılında ilçe olmuştur Bir çok şavaş ve saldırı yaşayan bölge XVI. yüzyılda. Celali isyanlarından nasibini almıştır.
Kâh önemli bir merkez, kâh bir şavaş meydanı olan bölgede Bor merkezi Evliya Çelebi "Seyahatnamesinde" anlatır. Kale, camiler, Humman çayı üzerindeki değirmenler, okullar, tekkeler, hanlar, hamamları yazar ve suyunu havasını över.

Yukarıda belirttiğim gibi Bor merkezi, Kale mahallesinde kalıntıları kalmayan kale içinde kurulmuş Humman (Özden) çayı boyunca oluşan vadinin iki yanında genişlemiş ve 1800'lü yıllarda sazlık olan Karaköprü'ye doğru uzanmıştır. Denizden yüksekliği 1150 metredir. Okçu dağı 2700 metre yüksekliği ile en yakın dağ iken doğusunda Aydos, Üçkapılı, Kırkpınar Dağları ile Melendiz Dağı güney batısında yer alan yükseltilerdir. III. Jeolojik zamanda bölgede bir iç denizin olduğu varsayılmaktadır. Bu konuda ciddi bulgu ve iddialarda bulunmaktadır. Vahap Okay "Anadolu Konuşuyor" adlı kitabında Okçu Dağına bakan "Pınarbaşı mevkiinin Emen Ova'sından Leşkeri'ye kadar olan kesimin deniz olduğu elde edilen fosillerden anlaşılmaktadır, demektedir. "Nitekim, Bor bağlarının bitiminde Bor'dan Aksaray'a giderken dağda olan kayalığa Tokalıkaya denilmesi de Emen Ovası'nın denizden dönüşüme uğradığını kanıtlar niteliktedir. Pınarbaşı ve Acıgöl de denizle bağlantılı olabilir" (1986 sayfa: 267) şeklinde yazısını sürdürmektedir. İç deniz konusunda anlatım ve söylenceleri de vardır.

Tarihi, doğası ile zenginliklerle dolu Bor ilçesinin bir diğer özelliği de ünlü Bor pazarı ve günümüze ulaşan el sanatlarıdır.
Bor ilçesinde Salı günleri kurulan Bor Pazarı birden ayrı yerde özelliği olan Pazar yerleri oluşumu ile panayıra dönerdi. 30-40 yıl öncesi İç Anadolu bölgesi en önemli Pazar yerlerinden biri Bor sayılırdı. Farklı illerden ilçelerden Bor'a Salı günü akın olurdu. Bor Pazarında Sebze-Meyve Pazarı, Hububat Pazarı, Hayvan Pazarı, Halı Pazarı, Yoğurt-süt-yağ Pazarı ile demirciler Çarşısı, Keçeciler Meydanı, Kasaplar çarşısı, Bahçeli Kahve önü ayrı yerlerdeki önemli alış veriş merkezleri idi.

Bor'da Halıcılık, Dabaklık, Kececilik, Marangozluk, Bıçakcılık, Köşkerlik, Terzilik, Demircilik(Çan,sac,soba,mangal,kapı kilidi,pencere demiri, bebelere beşik gibi), Kaşıkçılık, İp Boyacılığı(kök boya ile), palancılık,ot yastık yapımı, heybe yapımı, oymacılık önemli iş kolları idi. Yurt genelinde yapılan işler alıcı bulurdu. Halı yurt dışına kadar satışı olurken dabaklıkta Ülke genelinde önemli yere ermişti. Keçelikte söz sahibi konuma eren bölgede AHİ geleneği egemendi.

Esnaflar işlerinde usta yaşamdan da tad alan kişilerdi. Sıra geceleri yapılan Bor'da her öğle esnaflar gruplaşıp tava ve söğürme yeme alışkanlığı vardı. İş ve esnafa ahlakı olarak ilçede dayanışma önemli boyutta idi. Pazara gelen köylü ya da yabancı herhangi bir işyeri önüne alışveriş yaptığı eşyayı emanet bırakır hırsızlık olmadığı gibi koruma sağlanırdı.

Bor ilçesi için ticaret önemli bir olgu idi. Süreç bazı iş kollarını yok etti. Bor'da ticaret geriledi.

İlçe eğitime de önem verilen ve başarılı yöneticilerin çıktığı bir özelliği de vardı. Çok sayıda vali, profesör gibi konumda başarılı kişilerin çıkmasından öte Niğde siyasetinde isim olmuş politikacılarında varlığı bilinendi. Daha 1960'larda Balo, tiyatro, sinema gibi etkinlikler günümüzden çok ilerde idi.

Bor bağları bahçeleri ile de ünlü bir merkezdi. Çukurova'dan yaylacıların geldiği ilçede Üstün Park, Kayabaşı, Pınarbaşı gibi mesire yerleri ilgi bulan alanlardı. Bor'da 30 yıl öncesine kadar halk bağlara taşındığında evlerini yaylacılara kiraya verirdi. Bor, Bahçeli, Kemerhisar'ın elması, armudu, şekerparesi, üzümü meşhur iken Kızılca Pancar ile Çukurkuyu Hayvancılık ile adını duyuran yerlerdi.

Büyüklerimizin sık sık ifade ettikleri : "Bor'un havasını, suyunu ve etini hiç bir yerde bulamazsınız." sözü hâlâ hafızalarımızdadır. Her ne kadar günümüzdeki Okçu suyu geçmişteki özelliklerini taşımasa da, havası kış aylarında çeşitli nedenlerle kirlense de, yine benzer özellikleri ve güzellikleriyle Bor, Niğde ilimizin güzel bir gerdanlığıdır.